ابوجعفر طوسی، محمد بن الحسن بن علی الطوسی، ملقب به شیخ الطائفه. رئیس فقهای شیعه و چنانکه علامۀ حلّی گوید : رئیس الطائفه، جلیل القدر، عظیم المنزله، عین، صدوق، عارف به اخبار و رجال و فقه و اصول و کلام و ادب است و جمیع فضائل بدو بازگردد و او مصنف در همۀ علوم اسلام و پیرایشگر عقاید در اصول و فروع و جامع کمالات در علم و عمل است.
مولد وی به سال ٣٨٥ ه.ق. و از شاگردان شیخ مفید محمد بن محمد بن نعمان است، ابوجعفر در سال ٤٠٨ به عراق شد و در بغداد میزیست و در محرم ٤٦٠ به هفتادوپنج سالگی در نجف اشرف درگذشت.
او در اول طریقۀ وعیدیه داشت و عفو از کبائر را بی توبه روا نمیشمرد سپس از این عقیدت بازگشت و از خوف فتنه ها که در سال ٤٤٨ میان شیعه و اهل سنت به بغداد برخاست و در این فتن خانۀ او به بات کرخ و کتب خانه و منبری که بر آن مجلس میگفت بسوختند، به مشهد امیرالمؤمنین علی علیه السلام هجرت کرد.
و چنانکه صاحب لؤلؤة البحرین گوید وی ابتدا نزد مفید و پس از مرگ او پیش سید مرتضی به تحصیل علوم وقت پرداخت و مشایخ دیگر نیز او را بوده است مانند ابن الغضائری و جز او.
شیخ را در کتب مختلفۀ او مسلکهای مختلف است چنانکه در کتاب نهایه به طریقۀ اخباری صرف و در مبسوط مجتهد بحث مینماید.
او راست :
کتاب تفسیر کبیر موسوم به تبیان در بیست مجلد.
کتاب المبسوط.
کتاب الخلاف.
کتاب النهایه.
کتاب الجمل و العقود.
کتاب التهذیب.
کتاب الاستبصار.
کتاب الفهرست در رجال.
کتاب الایجاز در میراث
و کتاب یوم و لیلة در عبادات یومیه.
کتاب العدة در علم اصول.
کتاب الابواب المرتب علی الطبقات من اصحاب رسول الله الی العلماء الذین لم یدرکوا احداً من الائمة علیهم السلام.
کتاب الاختیار و آن تهذیب معرفة الرجال کشّي است.
کتاب تلخیص الشافی در امامت.
کتاب المفصح در امامت.
کتاب ما لایسع المکلف الاخلال به.
کتاب ما یعلل و ما یعلل.
شرح جمل العلم و العمل و ما یتعلق منه بالاصول.
کتاب فی اصول العقائد کبیر.
هدایة المسترشد و بصیرة المتعبد.
کتاب مصباح المتهجد.
کتاب مختصر المصباح و مناسک الحج مجرد العمل و الادعیه.
کتاب المجالس و الاخبار.
کتاب مقتل الحسین علیه السلام.
کتاب اخبار المختار.
کتاب النقض علی بن شاذان فی مسئلة الغار و مسئلة فی العمل بخبر الواحد و مسئلة فی تحریم الفقاع.
مسائل الرحبیة فی آی القرآن.
المسئلة الرازیه فی الوعید.
المسائل الجیلانیه.
المسائل الدمشقیه.
المسائل الالیاسیه.
المسائل الحائریه.
المسائل الحلبیة.
مسائل فی الفرق بین النبی و الامام.
مسائل ابن براج.
کتاب انس الوحید.
کتاب الغیبه.
کتاب شرح الشرح فی الاصول و این کتاب ناتمام مانده است.
قبر او معروف و مزار است و مسجد و آثار او در نجف اشرف تا امروز برجای است. رحمة الله علیه.